HISTORIA I ZASTOSOWANIE PIERWOTNYCH TRĄB ORAZ ROGÓW – ŚLADY W CZASACH PÓŹNIEJSZYCH

·         Pierwotne trąby zrobione były z kości i bambusowych rur.

• Najwcześniejsze rogi były rogami naturalnymi; człowiek pierwotny znajdował odłamane rogi zwierząt kopytnych lub na ich wzór robił instrumenty z wydrążonych zębów, kości, muszli.

• Najdawniejsze trąby drewniane i trzcinowe jak i rogi nie były prawdziwymi instrumentami muzycznymi, lecz megafonami, do których mówiono, śpiewano lub głośno krzyczano. Człowiek nie dążył bynajmniej do uzyskania dźwięku muzycznego, przeciwnie pragnął zamaskować, zniekształcić swój własny, naturalny głos, aby ostrym brzmieniem odstraszyć złe duchy.

Ślad w dzisiejszych czasach:

Wśród jednego z najprymitywniejszych szczepów Nowej Gwinei, król lub wódz w czasie publicznego przemawiania zawsze trzyma przed ustami róg-muszlę, czym nadaje swemu głosowi dudniące brzmienie.

·         Przejście od takiego prostego megafonu do rzeczywistej trąby czy rogu, w które się dmuchało przebiegało powoli. Niełatwo jest stwierdzić, kiedy powstały właściwe instrumenty muzyczne. Kiedy pierwsze trąby i rogi stały się instrumentami wydawały tylko jeden lub dwa dźwięki, nie przypominające szlachetnego brzmienia ich europejskich nowożytnych wersji.

• Horacy opisując dźwięk trąb rzymskich mówi o groźnym pomruku, przeraźliwych, ryczących dźwiękach. Grecy porównywali trąby egipskie do ryku osła. Tybetańskie instrumenty obrzędowe porównywano z rykiem hipopotama. Ich przerażające brzmienie wiązało się z wieloma obrzędami magicznymi.
• Na Madagaskarze np. rogu-muszli używano przy pogrzebach, obrzędach rodowych, obrzezaniu chłopców, ceremoniach wywoływania zmarłych, leczeniu chorych, składaniu ofiar po złych snach, moczeniu fetyszów, ceremoniach królewskich, zaklinaniu wiatru, pojedynkach zapaśniczych, zwoływaniu wiernych, ostrzeganiu przed niebezpieczeństwem. Żeglarze zaś i przewoźnicy przekazywali sobie przy pomocy rogu sygnały na zasadzie telegrafu.
• Trąby używane były oprócz niektórych z wymienionych obrzędów, także w rytuałach zachodu słońca. Słońce uważano za gwiazdę życiodajną; znikało na całą noc i należało zrobić wszystko, aby zapewnić sobie jego powrót.

Ślad w dzisiejszych czasach:

W Europie trąby związane są z obrzędami podobnego typu.

W Rumunii podczas pogrzebów gra się na długich, drewnianych trąbach.

W niektórych katolickich kantonach Szwajcarii, podczas zachodu słońca rozbrzmiewają pokrewne trąbom alpenhorny, w tym samym czasie, kiedy odprawiający wieczorne modły wierni śpiewają do megafonu. Istotnie w tym obrzędzie trąby używano najpierw jako megafonu, potem jako instrumentu.

·         Z wielu powodów, między innymi dlatego, że niektóre instrumenty oraz czynności w prymitywnych kulturach mają ściśle określoną, zawsze przypisaną płeć, trąby obwarowane były pewnymi zakazami. Grać na nich wolno było wyłącznie mężczyznom. Wśród pewnych plemion zamieszkujących dorzecze Amazonki zabija się kobietę, która choćby zobaczyła trąbę. Inni Indianie niszczą trąbę po użyciu, a jej ustnik ukrywają w strumieniu.

Ślad w dzisiejszych czasach:

Analogiczny zwyczaj zachował się w Holandii, gdzie w adwencie gra się na drewnianych trąbach, po czym starannie się je ukrywa w studniach od Bożego Narodzenia aż do następnego Adwentu.

·         Magiczną siłę trąby potęgowało pomalowanie jej na kolor czerwony lub owijanie czerwoną tkaniną.

Ślad w dzisiejszych czasach:

W niektórych armiach wojsk europejskich, owija się trąbki czerwoną, wełnianą tkaniną. Czerwień pozostała również charakterystyczną barwą wielu wojskowych wstęg.

·         W Europie to starożytnej rogi używane były nie tylko jako instrumenty wojskowe lecz również w obrzędach pogańskich i wraz ze zwycięstwem chrześcijaństwa poszły w zapomnienie na kilkaset lat. W średniowieczu pojawiły się w Europie rogi z kłów słoniowych, tzw. olifanty - jako trofea z wypraw wojennych do Afryki.

Zachowanie elitarnego charakteru instrumentów

W Afryce rogi były insygniami władzy królów, wodzów - w Europie - wysoko cenionym atrybutem książąt i rycerstwa. W następstwie wypraw krzyżowych świat zachodni ponownie odkrył trąby dzięki bucinom saraceńskim. Cieszyły się uznaniem pod koniec Średniowiecza i w Renesansie, podczas dworskich uroczystości.

Prawo utrzymywania trębaczy zastrzeżone było dla warstw wyższych, a w czasach późniejszych dla konnicy, którą początkowo tworzyli ludzie wysoko urodzeni. W cesarstwie niemieckim trąbić mogli jedynie wolni obywatele, dlatego też niemal zawsze zwieszał się z trąbki proporzec z godłem zwierzchnika lennego. Później, grający w służbie miasta posługiwał się trąbką dla ogłaszania uroczystego aktu władzy królewskiej lub miejskiej. Od XV do XVIII wieku, we wszystkich większych miastach francuskich trębacz był kimś w rodzaju herolda, ubranego w barwy miejskie i nosił srebrną trąbkę na opatrzonej herbem miasta taśmie.

·         Trąbka była jednocześnie instrumentem sygnałowym, wojennym, religijnym, pogrzebowym. Kojarzyła się niezwykle uroczyście. Jej barwą i blaskiem podkreślano ody, muzykę sceniczną oraz anthems (Purcell, Anglia), czy też uroczystość wielkiego chóru (oratorium Bacha).

• W czasach, kiedy trąbki nie grały na stałe w orkiestrze w Wersalu żądano ich ze stajni królewskiej do grania symfonii na świeżym powietrzu a czasem nawet do wielkiego motetu w kaplicy. Podobnie rogi – instrumenty sygnałowe – miały szerokie zastosowanie w muzyce wojskowej i myśliwskiej, potem dopiero weszły do zespołù orkiestrowego na stałe.

Początkowa przewaga muzyki użytkowej nad artystyczną i późniejsza konotacja instrumentów

To praktyczne zastosowanie obu instrumentów odbija się w ich użyciu w muzyce programowej i scenicznej, kiedy libretto przewiduje scenę polowania, wojny lub pojawienia się władcy, kompozytor osiąga odpowiednie skojarzenia z rzeczywistością za pomocą barwy i odpowiednich interwałów na podstawie których układano melodie sygnałów, hejnałów i fanfar (rogi myśliwskie w Chórze strzelców Webera, Marsz triumfalny z „Aidy” Verdiego).

Lidia Szpilewska, na podstawie Historii instrumentów muzycznych Kurta Sachsa